کتابخانه مرکزی و مرکز اسناد دانشگاه تهران که به کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران نیز شناخته می‌شود، بزرگترین کتابخانهٔ دانشگاهیِ ایران است. این کتابخانه در سال ۱۳۴۶ خورشیدی مستقل شد و ریاستش را ایرج افشار عهده‌دار بود. ساختمان فعلی کتابخانه دارای مساحتی بالغ بر بیست و دو هزار متر مربع اداری و مشتمل بر ۹ طبقه است. کتابخانه مرکزی و مرکز اسناد دانشگاه تهران دارای سیزده بخش متفاوت است؛ از جمله بخش نسخه‌های خطی که یکی از مهمترین و با ارزش‌ترین بخشهای این مجموعه است و بخش نشریات ادواری که تهیه، سازماندهی، صحافی و تهیه آرشیو از مجلات و روزنامه‌های فارسی و کلیه زبان‌های همسایه نظیر عربی، اردو، پشتو، ترکی، کردی و نیز روزنامه‌ها و مجلات انگلیسی، فرانسوی، آلمانی و سایر زبان‌ها را به عهده دارد. این بخش دارای قسمت‌های «خدمات فنی پیایندها، مخزن روزنامه‌های فارسی، مخزن مجلات فارسی و مخزن پیایندهای لاتین» می‌باشد. در کتابخانه مجازی این مجموعه نیز ۴۱هزار رساله دکتری و پایان‌نامه‌های کارشناسی ارشد و بیش از ۱۲هزار نسخه خطی منتشر شده‌است. یکی از خدمات کتابخانه مرکزی و مرکز اسناد دانشگاه تهران، بخش تالارها است. این کتابخانه در مجموع مشتمل بر ۹ تالار به نام‌های «تالار ابوریحان بیرونی (تالار ادبیات و علوم انسانی)، تالار سیدمحمدعلی جمالزاده (تالار علوم و فنون)، تالار اقبال لاهوری (تالار مرجع)، تالار رشیدالدین فضل‌الله همدانی (مطالعات ایران‌شناسی)، تالار خواجه نصیرالدین طوسی (تالار کتاب‌های کمیاب و مجموعه‌های ویژه)، تالار نشریات، تالار محمدتقی دانش‌پژوه (منابع آرشیوی)، تالار پایان‌نامه‌ها و تالار اطلاع‌رسانی» است که هر کدام وظیفه خاصی را برعهده دارد. این مجموعه تا کنون ۱۲ مدیر را به خود دیده‌است که اولین آن‌ها ایرج افشار و مدیر فعلی آن نیز رسول جعفریان است.
سید محمد مشکات در سال ۱۳۲۸ خورشیدی با اهدای مجموعه کتاب‌های خطی خود به دانشگاه تهران، اساس و بنیان تأسیس این کتابخانه را آماده کرد. پس از این، یکی از کارهای روسای این دانشگاه، جمع‌آوری کتاب‌های خطی بود تا منبع این کتابخانه غنی‌تر بشود؛ سرانجام در اول مهرماه سال ۱۳۴۳ خورشیدی، فرایند ساختِ بنای این کتابخانه کلید خورد. در نهایت پس از گذشت سه سال یعنی در سال ۱۳۴۶ خورشیدی، مدیریت این کتابخانه مستقل شد و ایرج افشار به ریاست کتابخانه مرکزی منصوب و سید حسین نصر نیز به عنوان رئیس شورای کتابخانه مرکزی که مشتمل به ۱۶ نفر بود، انتخاب شد. به این ترتیب بهره‌برداری از ساختمان جدید کتابخانه مرکزی در شهریور ۱۳۴۹، آغاز و سایر کتاب‌های خطی موجود در دانشکده‌های این دانشگاه به ساختمان جدید منتقل شد. این کتابخانه هم‌اکنون، بزرگترین کتابخانهِ دانشگاهیِ ایران است.[۱]
ساختمان فعلی کتابخانه مرکزی و مرکز اسناد دانشگاه تهران دارای مساحتی بالغ بیست و دو هزار متر مربع اداری و مشتمل بر ۹ طبقه است. مخزن کتاب و مطبوعات اسناد در ۵ طبقه فوقانی این بنا، قرار دارد.[۲]
بخشهای کتابخانه[ویرایش]
بخشهای کتابخانه مرکزی و مرکز اسناد دانشگاه تهران عبارتند از:[۳]
- آسیب‌شناسی و مرمت کتب
- امور اداری
- امور مالی
- خدمات ارجاعی
- خدمات نابینایان
- روابط عمومی و امور بین‌الملل
- فراهم آوری
- فهرست نویسی
- نسخه‌های خطی و اسناد
- نشریات ادواری
- فناوری اطلاعات
- دیجیتال سازی
- پایان‌نامه‌ها
نشریات ادواری (پیایندها)[ویرایش]
بخش نشریات ادواری یا پیایندها با هدف تهیه، سازماندهی، صحافی و تهیه آرشیو از مجلات و روزنامه‌های فارسی و کلیه زبان‌های بر پایه نظیر عربی، اردو، پشتو، ترکی، کردی و نیز روزنامه‌ها و مجلات انگلیسی، فرانسوی، آلمانی و سایر زبان‌ها به عنوان یکی از مهمترین بخشهای کتابخانه مرکزی و مرکز اسناد، نقش بسیار مهمی در چرخه تولید دانش ایفا می‌کند. تهیه منابع در این بخش از سه طریقِه مختلف از جمله خرید از ناشر، اهدا یا مبادله صورت می‌گیرد. از آنجا که این کتابخانه بر اساس مصوبه شورای عالی انقلاب فرهنگی، مشمول طرح واسپاری وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی بوده و کلیه ناشران می‌بایست حداقل یک نسخه از انتشارات خود را به این کتابخانه اهدا کنند.
بخش پیایندها کتابخانه مرکزی و مرکز اسناد دانشگاه تهران
این بخش شامل ۴ قست می‌باشد که آن‌ها عبارتند از:
- خدمات فنی پیایندها: این بخش اولین نقطه ورود مجلات و روزنامه‌ها به‌شمار می‌رود. سازماندهی مجلات فارسی و لاتین در این بخش بر اساس قواعد فهرست نویسی انگلوامریکن و مطابق با نظام رده‌بندی کتابخانه کنگره آمریکا و همچنین گسترش‌های رده‌بندی کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران انجام می‌شود. اطلاعات این منابع پس از صحافی، وارد کاردکس مربوطه و سامانه کتابخانه‌های دانشگاه تهران شده، سپس آماده‌سازی و به جایگاه خود ارسال می‌شود.
- مخزن روزنامه‌های فارسی: این بخش، مخزنِ آرشیو و ارائه خدمات تمامی روزنامه‌های فارسی، عربی و سایر زبان‌های شرقی و مجلات بسیار قدیمی می‌باشد. مجموعه نشریاتی که در این بخش نگهداری می‌شوند از نقطه نظر قدمت تاریخی از دوره قاجار تا کنون بوده و از بزرگترین و ارزنده‌ترین مجموعه‌های نشریات فارسی در کشور به‌شمار می‌رود.
- مخزن مجلات فارسی: مجلات در این مخزن بر اساس نظام رده‌بندی کنگره و در هر رده، بر اساس ترتیب تاریخ انتشار قرار می‌گیرد. منابع موجود در این بخش شامل ۲۸۲۰ عنوان مجله فارسی ساماندهی شده مشتمل بر ۳۱۱۰۰ مجلد صحافی شده و بالغ بر ۲۰۰ عنوان نشریه قدیمی ساماندهی نشده و ۱۹۳۷ عنوان روزنامه فارسی و عربی مشتمل بر ۸۸۵۰ مجلد صحافی شده می‌باشد.
- مخزن پیایندهای لاتین: مجلات در این مخزن بر اساس نظام رده‌بندی کنگره و در هر عنوان بر اساس ترتیب تاریخ انتشار قرار می‌گیرد. جستجو و بازیابی منابع موجود در این بخش از طریق سامانه کتابخانه‌های دانشگاه تهران و همچنین از طریق کاردکس‌های موجود در بخش نشریات ادواری با نظم الفبایی عنوان نشریات امکان‌پذیر می‌باشد. در این مخزن نزدیک به ۳۰۰۰ عنوان مجله و ۱۰۲ عنوان روزنامه می‌باشد.[۴]
نسخه‌های خطی[ویرایش]
نمونه‌ای از نسخه‌های قدیمی و خطی کتابخانه مرکزی و مرکز اسناد دانشگاه تهران
یکی از ارزش‌های این کتابخانه، دارا بودن بخش نسخه‌های خطی است. چند نسخه خطی مهم و منحصر به فردی که در این مجموعه وجود دارد، عبارتند از: نسخه خمسه نظامی، نمونه منحصر به فردی از شاهنامه فردوسی، نسخه خطی وندیداد، نسخه خطی ذخیره خوارزمشاهی، مسالک و ممالک که حتی برخی از اینها ثبت حافظه جهانی هم شده‌اند. اما قدیمی‌ترین نسخه خطی موجود در این کتابخانه با نام مجمل اللغه از ابوالحسین احمدبن فارس رازی قزوینی معروف به ابن فارس است که سال کتابت آن به سال ۴۷۹ قمری برمی‌گردد.[۵]
کتابخانه مجازی[ویرایش]
کتابخانه مجازی کتابخانه مرکزی و مرکز اسناد دانشگاه تهران اقدام به انتشار متن بیش از ۴۱هزار رساله دکتری و پایان‌نامه‌های کارشناسی ارشد کرد.[۶] یکی دیگر از این اقدامات که باعث ایجاد واکنش‌های مثبت در بین جامعه ادبی کشور شد، انتشار رایگان تصاویر بیش از ۱۲هزار نسخه خطی و قابلیت دانلود آن بود.[۷][۸]
کتابخانه مرکزی و مرکز اسناد دانشگاه تهران دارای ۹ تالار است که کار خدمات رسانی را انجام می‌دهند. این تالارها عبارتند از:
تالار ابوریحان بیرونی (تالار ادبیات و علوم انسانی)[ویرایش]
این تالار با مساحت ۱۰۰۰ متر مربع و گنجایش ۱۸۸ صندلی در ضلع غربی طبقه اول کتابخانه واقع است. این تالار در سال ۱۳۵۲ به مناسبت هزارمین سال تولد دانشمند ایرانی، ابوریحان بیرونی (۳۶۲–۴۴۰ق)، به نام وی نام‌گذاری شد. در این تالار کتاب‌های رده ادبیات، تاریخ و هنر وجود دارد. در این تالار درحدود ۶۰۰۰۰ جلد کتاب در موضوعات یاد شده به زبان‌های فارسی، عربی و لاتین موجود است. این تالار به صورت قفسه باز اداره و کتاب‌های آن امانت داده می‌شوند.[۹]
تالار سیدمحمدعلی جمالزاده (تالار علوم و فنون)[ویرایش]
تالار سیدمحمدعلی جمالزاده کتابخانه مرکزی و مرکز اسناد دانشگاه تهران
این تالار در سال ۱۳۸۳ به این نام نام‌گذاری شد و با گنجایش ۱۶۰ صندلی در جنوب شرقی طبقه اول کتابخانه واقع است. این تالار به کتاب‌های رده علوم و فنون، مانند کشاورزی، مهندسی، ریاضی و طبیعیات اختصاص دارد. در حال حاضر درحدود ۲۳۰۰۰ جلد کتاب در موضوعات یاد شده در این تالار نگهداری می‌شوند. مجموعه اهدایی سید محمدعلی جمالزاده نیز که شامل ۲۵۰۰ جلد می‌باشد، در محل ویژه‌ای در این تالار نگهداری می‌شود.[۱۰]
تالار اقبال لاهوری (تالار مرجع)[ویرایش]
تالار مرجع با گنجایش ۲۷ صندلی، در ضلع جنوب غربی طبقه اول کتابخانه واقع است. این نام در سال ۱۳۸۳ بر این تالار نهاده شد و در حال حاضر بیش از ۱۸۰۰۰ جلد کتاب مرجع به زبان‌های فارسی و عربی و زبان‌های خارجی در این تالار وجود دارد.[۱۱]
تالار رشیدالدین فضل‌الله همدانی (مطالعات ایران‌شناسی)[ویرایش]
تالار رشیدالدین فضل‌الله همدانی کتابخانه مرکزی و مرکز اسناد دانشگاه تهران
این تالار با مساحت ۳۰۰ متر مربع و گنجایش ۳۰ صندلی در ضلع شرقی طبقه همکف قرار دارد. این تالار در سال ۱۳۴۶ به نام خواجه رشیدالدین فضل‌الله همدانی (۶۴۸–۷۱۸ق)، دانشمند و مورخ ایرانی، نام‌گذاری شد. مجموعه این تالار شامل آثار پژوهشی و مرجع ادبیات فارسی، تاریخ ایران، باستان‌شناسی، علوم اسلامی و هنر ایران به زبان فارسی، عربی و زبان‌های خارجی است و در حال حاضر بیش از ۳۰۰۰۰ جلد کتاب در این تالار وجود دارد. مجموعه کتاب‌های اهدایی علی لاریجانی و حسن تاجبخش در این تالار نگهداری می‌شود.[۱۲]
تالار خواجه نصیرالدین طوسی (تالار کتاب‌های کمیاب و مجموعه‌های ویژه)[ویرایش]
تالار خواجه نصیر با گنجایش ۱۸ صندلی در جنوب شرقی طبقه همکف قرار دارد. این تالار در ۶ بهمن ۱۳۸۰ افتتاح و به نام خواجه نصیرالدین طوسی (۵۹۷–۶۷۲ق)، فیلسوف و دانشمند ایرانی، نام‌گذاری گردید. مجموعه کتاب‌های کمیاب و چند مجموعه ویژه کتابخانه در این تالار نگهداری می‌شود که در حال حاضر بیش از ۳۰٫۰۰۰ جلد کتاب را دربرمی‌گیرد. سفرنامه جهانگردان اروپایی به ایران، چاپ قرن‌های هفده و هجده میلادی، کتاب‌های کهن چاپ و کمیاب فارسی چاپ اروپا، مصر، ترکیه، هند و پاکستان، نخستین کتاب‌های فارسی چاپ سربی در ایران، از جمله کتاب‌های «چاپ معتمدی»، آثار چاپ شده در ایران تا پیش از سال ۱۳۲۰ خورشیدی، آثاری از چاپخانه‌های دولتی و غیردولتی دوره ناصری از جمله کتاب‌های موجود در این تالار است. مجموعه‌های اهدایی علی اصغر حکمت، یحیی مهدوی، حسنعلی غفاری و سعید نفیسی و مجموعه ابراهیم پورداود و در این تالار نگهداری می‌شود.[۱۳]
تالار نشریات[ویرایش]
تالار نشریان کتابخانه مرکزی و مرکز اسناد دانشگاه تهران
تالار نشریات با مساحت ۳۷۰ متر مربع در طبقه منفی یک کتابخانه واقع شده‌است و دوره‌های صحافی شده تمامی مجلات فارسی و عربی موجود در کتابخانه، شامل بیش از ۳۰۰۰ عنوان و ۳۱۱۰۰ مجلد در این تالار قرار گرفته‌است. فایل مجله‌ها و روزنامه‌هایی که اسکن و دیجیتال شده‌اند نیز در این تالار در اختیار مراجعان قرار می‌گیرد.[۱۴]
تالار محمدتقی دانش‌پژوه (منابع آرشیوی)[ویرایش]
این تالار در طبقه همکف کتابخانه قرار دارد و کار خدمات‌رسانی نسخه‌های خطی، میکروفیلم‌ها و کتاب‌های چاپ سنگی را انجام می‌دهد. در این تالار مجموعه‌ای بالغ بر ۲۰۰۰ جلد، شامل فهرست‌های نسخه‌های خطی، میکروفیلم‌ها، اسناد و عکس‌های تاریخی، کتاب‌های چاپ سنگی کتابخانه‌های مختلف ایران و جهان به زبان‌های فارسی، عربی و زبان‌های خارجی وجود دارد. این تالار در سال ۱۳۸۳ به گرامی‌داشت محمدتقی دانش‌پژوه (۱۲۹۰–۱۳۷۵)، کتاب‌شناس، فهرست‌نگار و نسخه‌پژوه، که در گردآوری و شناسایی و معرفی مجموعه نسخه‌های خطی و میکروفیلم‌های کتابخانه نقش بسیار مهمی داشته‌است، نام‌گذاری گردید که ابتدا در طبقه اول کتابخانه قرار داشت و سپس به طبقه همکف کتابخانه منتقل گردید.[۱۵]
تالار پایان‌نامه‌ها[ویرایش]
تالار پایان‌نامه‌های دیجیتال کتابخانه مرکزی و مرکز اسناد دانشگاه تهران با بیش از ۷۲۰۰۰ عنوان پایان‌نامه فارسی، عربی و لاتین در مقاطع کارشناسی، کارشناسی ارشد و دکتری در طبقه اول کتابخانه قرار دارد. این تالار مجهز به ۵۰ دستگاه رایانه است.[۱۶]
تالار اطلاع‌رسانی[ویرایش]
این تالار با گنجایش ۵۰ دستگاه رایانه در انتهای طبقه اول قرار دارد و در ۱۸ مهرماه ۱۳۷۹ افتتاح یافت. این تالار با همکاری مرکز انفورماتیک دانشگاه تأسیس شد و به ارائه خدمات اینترنت، خدمات تأمین مدرک (DSS) و جستجو در پایگاه‌های اطلاعاتی علمی برای اعضای هیئت علمی و دانشجویان مقاطع کارشناسی ارشد و دکتری دانشگاه تهران می‌پردازد.[۱۷]
- ↑ «دائرةالمعارف کتابداری و اطلاع‌رسانی – کتابخانه مرکزی و مرکز اسناد دانشگاه تهران». portal.nlai.ir. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۰۷-۲۷.
- ↑ «معرفی کتابخانه – Library». library.ut.ac.ir. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۰۷-۲۷.
- ↑ «بخشهای کتابخانه – Library». library.ut.ac.ir. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۰۷-۲۷.
- ↑ «گفتگو با خانم مهران آشوری پژوهشگر تاریخ مطبوعات ایران». فصلنامه مطبوعات ایران (۶): ۱۸ تا ۳۷. زمستان ۱۳۹۵ و بهار ۱۳۹۶.
- ↑ «اینجا بوی خوش کتاب می‌پیچد!». خبرگزاری مهر | اخبار ایران و جهان | Mehr News Agency. ۲۰۱۸-۰۲-۲۲. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۰۷-۲۷.
- ↑ «انتشار متن ۴۱ هزار پایان‌نامه روی وبسایت کتابخانه دانشگاه تهران».خبرگزاری مهر | اخبار ایران و جهان | Mehr News Agency. ۲۰۲۰-۰۵-۲۳. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۰۷-۲۷.
- ↑ «بیش از ۱۲هزار نسخه خطی کتابخانه دانشگاه تهران رایگان شد». قدس آنلاین | پایگاه خبری – تحلیلی. ۲۰۲۰-۰۷-۰۲. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۰۷-۲۷.
- ↑ رستگار، اعظم. «میشه یه کتاب خوب بهم معرفی کنید؟». Lisna | لیزنا. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۰۷-۲۷.
- ↑ کرم‌رضایی، پریسا؛ سوسن، اصیلی (۱۳۹۹). کتابخانه مرکزی و مرکز اسناد دانشگاه تهران: گذشته و حال. تهران: نشر مورخ. ص. ۱۵۹.
- ↑ کرم‌رضایی، پریسا؛ سوسن، اصیلی (۱۳۹۹). کتابخانه مرکزی و مرکز اسناد دانشگاه تهران: گذشته و حال. تهران: نشر مورخ. ص. ۱۶۰.
- ↑ کرم‌رضایی، پریسا؛ سوسن، اصیلی (۱۳۹۹). کتابخانه مرکزی و مرکز اسناد دانشگاه تهران: گذشته و حال. تهران: نشر مورخ. ص. ۱۶۱.
- ↑ کرم‌رضایی، پریسا؛ سوسن، اصیلی (۱۳۹۹). کتابخانه مرکزی و مرکز اسناد دانشگاه تهران: گذشته و حال. تهران: نشر مورخ. ص. ۱۶۲.
- ↑ کرم‌رضایی، پریسا؛ سوسن، اصیلی (۱۳۹۹). کتابخانه مرکزی و مرکز اسناد دانشگاه تهران: گذشته و حال. تهران: نشر مورخ. ص. ۱۶۳ و ۱۶۴.
- ↑ کرم‌رضایی، پریسا؛ سوسن، اصیلی (۱۳۹۹). کتابخانه مرکزی و مرکز اسناد دانشگاه تهران: گذشته و حال. تهران: نشر مورخ. ص. ۱۶۴.
- ↑ کرم‌رضایی، پریسا؛ سوسن، اصیلی (۱۳۹۹). کتابخانه مرکزی و مرکز اسناد دانشگاه تهران: گذشته و حال. تهران: نشر مورخ. ص. ۱۶۶ و ۱۶۷.
- ↑ کرم‌رضایی، پریسا؛ سوسن، اصیلی (۱۳۹۹). کتابخانه مرکزی و مرکز اسناد دانشگاه تهران: گذشته و حال. تهران: نشر مورخ. ص. ۱۶۸.
- ↑ کرم‌رضایی، پریسا؛ سوسن، اصیلی (۱۳۹۹). کتابخانه مرکزی و مرکز اسناد دانشگاه تهران: گذشته و حال. تهران: نشر مورخ. ص. ۱۶۹.
- ↑ اصیلی، سوسن؛ کرم رضایی، پریسا (۱۳۹۶). کتابخانه مرکزی و مرکز اسناد دانشگاه تهران: گذشته و حال. تهران: نشر مورخ.
| نهفتن
کتابخانه‌های ایران
|
|---|
| ملی |
|
|---|
| محلی |
|
|---|
| مرتبط |
|
|---|
عضو شوید
عضویت سریع
آمار مطالب
آمار بازدید
